Ευγενία Μπαρμπαγιάννη
Δικηγόρος Αθηνών
τηλ. γραφείου 210 3601505
email : jenbarb1@gmail.com
Το κληρονομικό δίκαιο είναι ένας σημαντικότατος κλάδος του δικαίου, κυρίως γιατί όσο και αν δεν το αναγνωρίζουμε με την πρώτη ματιά, προστατεύει βασικές αξίες της σύγχρονης ζωής, όπως η οικογένεια, η ατομική ιδιοκτησία, η ασφάλεια των συναλλαγών. Επίσης το κληρονομικό δίκαιο έχει λάβει νέα διάσταση μετά τις τροποποιήσεις που επήλθαν στη νομοθεσία για την υιοθεσία, την ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή, το σύμφωνο συμβίωσης. Η πρακτική διάσταση του κληρονομικού δικαίου είναι ακόμα πιο υπογραμμισμένη στις μέρες μας, αφού λόγω της οικονομικής κρίσης, έχουν αυξηθεί οι κληρονομιές οι οποίες εμπεριέχουν και σημαντικά χρέη, συχνά μάλιστα εμπεριέχουν μόνο χρέη.
Τα βασικά σημεία που πρέπει να ξέρει ο καθένας μας είναι τα εξής:
Όλοι οι άνθρωποι όταν αποβιώσουν κληρονομούνται, είτε έχουν αφήσει διαθήκη είτε όχι, στην πρώτη περίπτωση έχουμε την εκ διαθήκης κληρονομική διαδοχή και στη δεύτερη την εξ αδιαθέτου κληρονομική διαδοχή.
Ας εξετάσουμε την πρώτη περίπτωση, όπου σύμφωνα με τον νόμο κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα να συντάσσει διαθήκη και να επιλέγει ελεύθερα ποιοι θα είναι οι κληρονόμοι του. Αυτό το δικαίωμα του κάθε ανθρώπου περιορίζεται εν μέρει α) από γενικές ρήτρες (δικαιοπραξία που αντιβαίνει στα χρηστά ήθη είναι άκυρη ΑΚ 178) και β) από το νόμο (προστασία της κοινωνικής λειτουργίας της οικογένειας – κατοχύρωση νόμιμης μοίρας αρ. 21παρ.1 Σ, ΑΚ 1825, 1713). Αυτό σημαίνει ότι το δικαίωμα του κληρονομούμενου να επιλέξει ελεύθερα τους κληρονόμους του, περιορίζεται από την ύπαρξη τυχόν τέκνων, συζύγου – συντρόφου από σύμφωνο συμβίωσης, ή γονέων κατά το χρόνο του θανάτου του, αυτοί είναι οι λεγόμενοι νόμιμοι μεριδούχοι οι οποίοι ακόμα και αν δεν τιμηθούν στη διαθήκη, κληρονομούν υπό προϋποθέσεις μέρος της περιουσίας.
Στη δεύτερη περίπτωση εάν κάποιος αποβιώσει χωρίς να έχει συντάξει διαθήκη, τότε καλούνται στην κληρονομική διαδοχή οι τυχόν συγγενείς που υπάρχουν κατά τον χρόνο του θανάτου του ανάλογα με την κληρονομική τάξη όπου ανήκουν. Πολύ επιγραμματικά και συνοπτικά προς κατανόηση της έννοιας «κληρονομική τάξη» αναφέρεται ότι στην πρώτη τάξη ανήκουν οι κατιόντες (τέκνα και εγγόνια) του αποβιώσαντος, στη δεύτερη οι γονείς και αδελφοί του (και τα τέκνα τους και τα εγγόνια τους), στην τρίτη τάξη οι παππούδες και γιαγιάδες του και εφόσον αυτοί δεν ζουν, τα τέκνα τους και τα εγγόνια τους, δηλαδή οι θείοι ή τα πρώτα ξαδέρφια του αποβιώσαντος! Να σημειωθεί ότι προχωράμε στην επόμενη τάξη, εφόσον δεν υπάρχει (ή έχει αποποιηθεί) συγγενής της προηγούμενης, ενώ όσον αφορά τους συζύγους αυτοί δεν εντάσσονται σε τάξη ως ανωτέρω, αλλά συγκληρονομούν κατά πάγιο ποσοστό με συγγενείς της πρώτης ή δεύτερης τάξης κτλ εφόσον υπάρχουν. Ο σύντροφος από σύμφωνο συμβίωσης (συμβίος) που επιζεί, έχει κληρονομικό δικαίωμα εξ αδιαθέτου, όπως και ο σύζυγος κατά τα προηγούμενα, αλλά με διαφορετικά ποσοστά.
Με όποιον τρόπο και αν επέλθει η κληρονομιά (εκ διαθήκης ή χωρίς διαθήκη), οι κληρονόμοι κληρονομούν το σύνολο της κληρονομιαίας περιουσίας, δηλαδή και τα τυχόν χρέη του αποβιώσαντος. Κληρονόμος πάντως δεν γίνεσαι αυτομάτως. Το κληρονομικό δικαίωμα τελεί υπό την προϋπόθεση ο κληρονόμος να αποδεχθεί (ρητά ή σιωπηρά) την κληρονομιά ή να την αποποιηθεί (μόνο ρητά).
Αυτό το ζήτημα είναι ζωτικής σημασίας, διότι συχνά παρατηρείται το γεγονός να αποποιούνται την κληρονομιά που εμπεριέχει χρέη οι άμεσοι συγγενείς και η κληρονομική διαδοχή να μετατοπίζεται σε απώτερους συγγενείς. Οι απώτεροι αυτοί συγγενείς ενδέχεται να μην έχουν πληροφορηθεί ότι απεβίωσε ο κληρονομούμενος, ή ότι η κληρονομιά εμπεριέχει χρέη, ή ότι έχουν προηγηθεί αποποιήσεις κληρονομικού δικαιώματος από τους προηγούμενους τη τάξει συγγενείς, οπότε εν αγνοία τους καθίστανται κληρονόμοι και άρα υπόχρεοι για τυχόν χρέη προς ιδιώτες (τράπεζες κλπ) ή προς το Δημόσιο. Η κατάσταση αυτή εμπεριέχει κινδύνους και για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο να αναζητούν έγκυρη νομική συμβουλή αμέσως μόλις πληροφορηθούν κάποιο γεγονός από τα ανωτέρω ώστε να ληφθούν εγκαίρως τα απαραίτητα μέτρα.
Εν κατακλείδι κρίνεται πραγματικά απαραίτητο να αναζητά κανείς ενημέρωση σε όποια θέση και αν βρίσκεται, δηλαδή είτε συντάσσει διαθήκη, είτε μνημονεύεται σε διαθήκη ή απλά βρίσκεται κληρονόμος χωρίς να υπάρχει καν διαθήκη.